روایت است که خداوند فرشتگان را فرمان داد که در زمین براى او خانه‌اى بسازند تا هر که از فرزندان آدم گناه کند، بر گرد آن طواف کند.

به گزارش مهر زمان بناى کعبه به درستى روشن نیست. احادیث و اقوال مورّخین به دو دسته کلى قسمت مى شود.

دسته نخست مى گویند: حضرت ابراهیم کعبه را ساخته و پیش از ایشان خانه اى با نام کعبه نداشته ایم. دسته دیگر معتقدند که کعبه پیش از حضرت ابراهیم علیه السّلام ساخته شده و ایشان آن را تجدید بنا کرده اند. بسیارى از این دسته، بانى بیت را حضرت آدم علیه السّلام مى دانند.

براى جمع میان دو قول مى توان گفت که کعبه توسط حضرت آدم علیه السّلام و در موضعى از پیش تعیین شده ساخته شد، ولى با طوفان نوح از بین رفت. پس با راهنمایى خداوند و به دست ابراهیم علیه السّلام این بنا تجدید و مراسم عظیم و مناسک و عبادت بزرگ حجّ به آن حضرت تعلیم شد.

به عبارت دیگر، حضرت ابراهیم نقشى هم پایه حضرت آدم علیه السّلام در حیات کعبه دارد.

آغاز کعبه

پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله : خداوند جبرئیل را نزد آدم و حوا فرستاد و به آن دو فرمود: براى من خانه اى بسازید. جبرئیل برایشان نقشه کشید. آدم حفر مى کرد و حوّا (خاک را) منتقل مى کرد، تا به آب رسید. از زیر آن ندا آمد: بس است اى آدم! پس چون خانه را ساختند، خداوند به او وحى فرمود که برگرد آن طواف کند و به او گفته شد: تو اولین کسى و این اولین خانه است. سپس قرنها گذشت، تا آن که حضرت نوح آن را دیدار کرد، بعد قرنها گذشت، تا آن که حضرت ابراهیم، پایه هاى آن را برافراشت.

امام باقر علیه السّلام : امّا آغاز این خانه، چنان بود که خداوند به فرشتگان فرمود: «من در زمین جانشین قرار مى دهم». فرشتگان پاسخ دادند: «آیا در آن کسى را قرار مى دهى که در آن فساد مى کند و خونها را مى ریزد؟» . خداوند از فرشتگان روى گرداند. آن ها دیدند که این رویگردانى از خشم خداست. پس به عرش او پناهنده شدند. خداوند به یکى از فرشتگان فرمان داد تا در آسمان ششم، در برابر عرش او خانه اى برایش بسازد به نام «ضُراح» ، که آن را براى آسمانیان قرار داد که هر روز هفتاد هزار فرشته طوافش مى کنند و باز نمى گردند و استغفار مى کنند. پس چون آدم به آسمان دنیا فرود آمد، خداوند فرمانش داد که این خانه را ـ که در مقابل آن بود ـ ترمیم کند. پس خداوند این را براى آدم و نسل او قرار داد، همچنان که آن خانه را براى آسمانیان قرار داده بود.
امام باقر علیه السّلام : خداوند فرشتگان را فرمان داد که در زمین براى او خانه اى بسازند، تا هر که از فرزندان آدم گناه کند، بر گرد آن طواف نماید ـ آن گونه که فرشتگان عرش خدا را طواف مى کنند ـ تا از آنان خشنود شود، همچنان که از فرشتگان راضى شد. پس در محلّ کعبه، خانه اى ساختند که زمان طوفان بالا برده شد، که اکنون در آسمان چهارم است، هر روز هفتاد هزار فرشته بر گرد آن طواف مى کنند و هرگز به سوى آن بر نمى گردند. حضرت ابراهیم هم برپایه همان، کعبه را بنا نهاد.
 
ابو خدیجه: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: چرا کعبه را بیت العتیق (خانه آزاد) نام نهاده اند؟ فرمود: خداى متعال از بهشت، حجرالأسود را براى آدم فرود آورد. خانه کعبه دُرّى سفید بود. پس خداوند آن را به آسمان بالا برد و پایه اش باقى ماند. پس آن در مقابل این خانه است، هر روز هفتاد هزار فرشته وارد آن مى شوند که هرگز دوباره به سوى آن بازنمى گردند. خداوند به ابراهیم و اسماعیل علیهما السّلام فرمان داد، که کعبه را بر همان پایه ها بنا نهند.
 
امام باقر علیه السّلام : چون خداوند، آدم را از بهشت فرود آورد، فرمود: من همراه تو خانه اى فرود مى آورم که بر گرد آن طواف شود، آن چنان که عرش من طواف مى شود و نزد آن نماز خوانده شود، همچنان که نزد عرش من نماز خوانده مى شود. زمان طوفان، خانه به بالا برده شد. پیامبران خانه خدا را حج مى کردند ولى جاى آن را (دقیقاً) نمى دانستند، تا آن که خداوند جاى آن را براى حضرت ابراهیم مشخّص کرد. او هم خانه را از (سنگِ) پنج کوه بنا کرد: کوه حرا، ثَبیر، لبنان، طور و حمر.

امام صادق علیه السّلام : جایگاه کعبه، سرزمینى مرتفع و سفید بود که همچون خورشید و ماه مى درخشید، تا آن که از دو فرزند آدم، یکى آن دیگرى را کشت، پس سیاه شد. چون آدم فرود آمد، خداوند همه جاى آن زمین را براى او بالا آورد، تا آن را دید. سپس فرمود: همه این از آنِ توست. گفت: خدایا، این زمین سفید درخشان چیست؟ فرمود: آن زمین من است.
 
امام على علیه السّلام ـ در شرح آیه «انّ اوّل بیتٍ ...» ـ : اولین خانه اى که براى مردم قرار داده شد و خجسته بود و در آن هدایت و رحمت و برکت بود (کعبه بود) و ابراهیم نخستین کسى بود که آن را بنا کرد. سپس قومى از عرب و ازطایفه جُرهُم آن راساختند. سپس ویران شد، قریش دوباره آن را بناکرد.